Tworzenie partycji dyskowej Linux – jak używać komendy fdisk

Tworzenie partycji dyskowej Linux może wydawać się skomplikowane na pierwszy rzut oka, zwłaszcza gdy widzisz polecenia takie jak fdisk i zastanawiasz się, czy jedno błędne kliknięcie nie zniszczy całego systemu. Dobra wiadomość: zarządzanie partycjami jest łatwiejsze, niż się wydaje, a przy okazji zapewnia cenne korzyści, takie jak lepsza organizacja danych czy zwiększone bezpieczeństwo. W tym przewodniku przeprowadzimy cię przez cały proces krok po kroku. Zyskasz pewność pracy z dyskami i poznasz sposoby na trwałe montowanie nowych partycji w Linuxie.

Co więcej, rola mądrego zarządzania dyskami rośnie z każdym rokiem. Według wielu doświadczonych administratorów systemów Linux, dobrze zaplanowana struktura partycji potrafi oszczędzić mnóstwo czasu w codziennej pracy i skutecznie zmniejszyć ryzyko utraty ważnych plików. Dzięki temu nawet w razie awarii jednej części dysku unikniesz konieczności odbudowy całej instalacji. Warto też wiedzieć, że fdisk, choć tekstowy i pozornie mało przyjazny, pozwala tworzyć, edytować oraz usuwać partycje w elastyczny sposób.

Zacznijmy od zrozumienia, dlaczego w ogóle warto bawić się w dzielenie dysku na partycje. Następnie omówimy przygotowanie sprzętu i sam proces w fdisk, a na końcu nauczysz się formatować i montować nowe przestrzenie w systemie plików. Wszystko to w prosty, zrozumiały sposób, byś poczuł, że masz nad tym pełną kontrolę.

Poznaj zalety partycjonowania

Zastanawiasz się, po co w ogóle dzielić dysk na kilka niezależnych obszarów? Otóż rozdzielenie danych na różne partycje może przynieść znaczące korzyści:

• Łatwiejsze zarządzanie: Możesz utrzymywać osobne przestrzenie dla systemu operacyjnego, danych użytkownika i kopii zapasowych. W ten sposób unikasz nieporządku i szybciej znajdujesz potrzebne pliki.
• Bezpieczeństwo danych: Jeśli któraś partycja ulegnie uszkodzeniu, nie tracisz automatycznie wszystkiego, co masz na dysku. Oddzielnie ulokowana partycja systemowa i partycja danych często chronią cię przed poważniejszą awarią.
• Lepiej zorganizowane kopie zapasowe: Możesz regularnie tworzyć backup wybranej partycji bez kopiowania całego dysku.
• Możliwość instalacji wielu systemów: Dzięki partycjonowaniu zyskujesz przestrzeń na inny system operacyjny, np. Windows lub kolejną dystrybucję Linuxa.

W praktyce oznacza to, że jeśli chcesz odświeżyć system, często wystarczy ponownie zainstalować jedną z partycji, podczas gdy twoje dane prywatne pozostaną nienaruszone na innej. W świecie Linuxa taką strategię doceniają zarówno administratorzy serwerów, jak i entuzjaści dopiero zaczynający przygodę z tym systemem.

Warto też pamiętać, że różne typy danych mają różne wymagania. Przykładowo, logi systemowe mogą generować ogromną liczbę małych plików, co przekłada się na intensywne operacje zapisu i odczytu. Z kolei duże pliki multimedialne wolą stabilność i przestrzeń. Stworzenie osobnej partycji dla logów albo dla filmów wideo może pomóc lepiej zorganizować ich przechowywanie.

Jeśli zastanawiasz się, czy takie dzielenie jest naprawdę potrzebne, zwróć uwagę na opinie doświadczonych użytkowników. Wielu z nich potwierdza, że nawet prosta separacja na partycje “/” (system) i “/home” (katalog domowy) skróciła czas przywracania systemu po awarii średnio o kilkadziesiąt minut. Przy dłuższych operacjach oszczędność się kumuluje i zdecydowanie poprawia komfort pracy.

Przygotowanie dysku do podziału

Zanim zaczniesz tworzyć nowe partycje, upewnij się, że dysk, który chcesz podzielić, jest poprawnie podłączony do twojego komputera lub serwera. Jeśli używasz maszyny wirtualnej, możesz dodać wirtualny dysk z poziomu swojego hypervisora (np. VMware, VirtualBox). Na fizycznej maszynie często będzie to kwestia wpięcia dysku do odpowiedniego portu SATA, M.2 lub podłączenia przez USB.

Kiedy już masz pewność, że nowy nośnik jest widoczny w systemie, pora na wstępne rozpoznanie. W Linuxie wygodnym narzędziem jest polecenie:

lsblk

Dzięki niemu zobaczysz listę wszystkich dysków i partycji. Zwróć uwagę na nazwy urządzeń, np. /dev/sda czy /dev/sdb. Często pierwszy dysk systemowy to /dev/sda, a kolejne dyski przyjmują kolejne litery alfabetu (np. /dev/sdb, /dev/sdc itd.).

Inne przydatne polecenia obejmują:

• cat /proc/partitions: wyświetla listę partycji rozpoznanych przez system.
• fdisk -l: pokazuje szczegółowe informacje o urządzeniach i ich partycjach, w tym rozmiary i systemy plików.

Na tym etapie warto także sprawdzić, czy na wybranym dysku nie ma już partycji. Jeśli dysk jest świeży (np. dopiero co zakupiony albo wyzerowany), raczej nie znajdziesz tam żadnych wpisów. Jeśli jednak korzystasz z używanego nośnika, mogą się tam znajdować stare partycje, które wymagałyby usunięcia lub przeorganizowania.

Przygotowując się do partycjonowania, zwróć uwagę na:

• Pożądany układ partycji: ile potrzebujesz obszarów i do czego mają służyć.
• Komfort: czy tworzysz dużą partycję systemową oraz osobną partycję domową (/home), a może dodatkową partycję na dane takie jak multimedia.
• Bezpieczeństwo danych: zrób kopię zapasową istotnych plików, jeśli dysk zawiera już ważne informacje.

Dla osób, które wolą interfejs graficzny, istnieją narzędzia takie jak GParted. W tym poradniku skupimy się jednak na komendzie fdisk, bo dzięki niej możesz sprawnie działać nawet na serwerach bez środowiska graficznego. A kiedy już zrozumiesz podstawy, praca z dyskami w Linuxie będzie wydawać się naturalna.

Korzystanie z fdisk

fdisk to potężne narzędzie do zarządzania partycjami w sposób tekstowy. Dzięki niemu możesz tworzyć, usuwać, zmieniać rozmiar partycji i przeglądać szczegółowe informacje, takie jak typ systemu plików czy identyfikator partycji. Choć narzędzie działa w wierszu poleceń, oferuje menu z czytelnymi opcjami, które pomogą ci osiągnąć konkretny cel.

Zanim uruchomisz funkcje edycyjne, warto przyjrzeć się, co fdisk ma do zaproponowania w kwestii przeglądania dysków.

Sprawdzanie dostępnych dysków

Wpisz:

sudo fdisk -l

To polecenie wyświetli informacje o wszystkich dyskach i partycjach, które fdisk potrafi rozpoznać. Dzięki niemu łatwo wychwycisz, jak sformatowany jest dysk, który chcesz podzielić, i czy w ogóle ma już jakieś aktywne partycje.

Jeśli wiesz, że interesuje cię konkretny dysk, np. /dev/sdb, możesz to polecenie zawęzić:

sudo fdisk -l /dev/sdb

Otrzymasz wówczas listę partycji tylko dla tego napędu. Pamiętaj, aby zawsze upewnić się, że pracujesz na właściwym urządzeniu, bo omyłkowe usunięcie partycji z innego dysku może się skończyć utratą danych.

Tworzenie nowej partycji

Kiedy już zorientujesz się, jak wygląda stan dysku, czas na właściwe tworzenie partycji. Oto podstawowy schemat działań:

1. Otwórz fdisk dla wybranego dysku, np.:

   sudo fdisk /dev/sdb

2. Wpisz literę n, aby rozpocząć tworzenie nowej partycji.
3. fdisk zapyta cię, czy chcesz utworzyć partycję primary (p) czy extended (e). Dla większości użytkowników wystarczy primary.
4. Podaj numer partycji (jeśli to pierwsza na tym dysku, będzie to zazwyczaj 1).
5. Określ początkowy sektor (domyślnie fdisk ustawia go najczęściej w najlepszym dostępnym miejscu).
6. Podaj rozmiar partycji, np. +20G oznacza 20 GB, a +200M oznacza 200 MB.

Po zakończeniu fdisk wyświetli podsumowanie, a partycja pojawi się w jego tabeli. Pamiętaj, że zmiany nie są zapisywane od razu. Dopiero gdy wpiszesz literę w, fdisk utrwali twoje działania na dysku. Jeśli coś się nie zgadza, zawsze możesz wybrać q, co anuluje zmiany i nie nadpisuje tabeli partycji.

Modyfikacja istniejących partycji

Może się zdarzyć, że na dysku masz już jedną bądź kilka partycji i chcesz coś w nich zmienić. Być może potrzebujesz rozszerzyć partycję albo zmienić jej typ (na przykład na partycję wymiany swap). Oto, co możesz zrobić:

1. Uruchom ponownie sudo fdisk /dev/sdb.
2. Wpisz p, aby zobaczyć bieżące partycje.
3. Aby zmienić typ partycji, wpisz t, a następnie numer partycji, którą chcesz edytować. fdisk wyświetli listę kodów (w tym np. 82 dla Swap), które możesz wybrać.
4. Wpisz w, aby zapisać zmiany.

Rozszerzanie partycji wymaga zwykle albo wolnego obszaru na dysku, albo jest operacją bardziej zaawansowaną (w przypadku np. LVM). W typowym fdisk partycje można w praktyce tylko “skracać” lub usuwać i tworzyć od nowa. Jeśli jednak zorientujesz się, że potrzebujesz większej elastyczności, zainteresuj się menedżerem LVM (Logical Volume Manager).

Usuwanie partycji

Jeśli planujesz całkiem wyczyścić dysk albo zwolnić miejsce na tworzenie nowych partycji, przyda się opcja usuwania:

1. Wpisz sudo fdisk /dev/sdb.
2. Naciśnij p, aby sprawdzić istniejące partycje i upewnić się, której chcesz się pozbyć.
3. Użyj d, a następnie podaj numer partycji do usunięcia.
4. Zapisz zmiany klawiszem w.

Usuwanie partycji jest nieodwracalne w podstawowym trybie, więc upewnij się, że nie kasujesz ważnych danych. Jeśli po czasie okaże się, że usunąłeś coś, czego potrzebujesz, metoda odzyskiwania będzie znacznie trudniejsza.

Dobra wiadomość: kiedy zrozumiesz te podstawy pracy w fdisk, kolejne operacje przychodzą z zaskakującą łatwością. Tak naprawdę najważniejsze są spokój i świadomość, na jakim dysku działasz.

Formatowanie i montowanie partycji

Po utworzeniu nowej partycji kolejny krok to nadanie jej systemu plików (np. ext4, XFS czy FAT). Dopóki nie sformatujesz świeżo utworzonej partycji, nie będzie ona gotowa do przechowywania danych.

Wybór systemu plików

Istnieje wiele typów systemów plików, które możesz przypisać do partycji w Linuxie. Wśród najpopularniejszych są:

• ext4: najczęściej stosowany, stabilny i sprawdzony w praktyce.
• XFS: ceniony w środowiskach serwerowych za wydajność przy dużych plikach i wolumenach.
• Btrfs: nowocześniejszy, z funkcjami migawek (snapshotów), jednak wciąż uważany przez niektórych za mniej przewidywalny w pewnych przypadkach.
• FAT: przydatny, gdy chcesz współdzielić dane między Windows a Linuxem, choć ma ograniczenia co do obsługi plików o dużych rozmiarach.

Wybór zależy od twoich potrzeb. Jeśli nie wiesz, co wybrać, ext4 będzie bezpiecznym i uniwersalnym rozwiązaniem.

Formatowanie za pomocą mkfs

Gdy już wiesz, z jakiego systemu plików skorzystasz, wprowadź polecenie formatowania, np. dla ext4:

sudo mkfs.ext4 /dev/sdb1

Tutaj /dev/sdb1 oznacza pierwszą partycję na dysku /dev/sdb. Jeśli masz kilka partycji, upewnij się, że wskazujesz właściwą. Dla innych systemów plików użyj odpowiedniej komendy, np.:

• sudo mkfs.xfs /dev/sdb1 dla XFS
• sudo mkfs.vfat /dev/sdb1 dla FAT32

Proces formatowania może zająć chwilę, zwłaszcza na większych partycjach. Nie przerywaj go, dopóki nie otrzymasz komunikatu o powodzeniu operacji.

Tymczasowe i stałe montowanie

Po sformatowaniu partycji warto podłączyć ją do struktury katalogów Linuxa, czyli zamontować. Możesz to zrobić tymczasowo, np.:

sudo mkdir /mnt/nowa_partycjasudo mount /dev/sdb1 /mnt/nowa_partycja

Teraz zobaczysz zawartość tej partycji w katalogu /mnt/nowa_partycja. Jednak po restarcie systemu partycja nie będzie już zamontowana automatycznie. Aby to zmienić, trzeba edytować plik /etc/fstab. O tym w kolejnej sekcji.

Jeśli chcesz sprawdzić, czy partycja jest faktycznie w użytku i ile masz na niej wolnego miejsca, wykonaj:

df -h

Opcja -h wyświetla uporządkowane informacje w formacie czytelnym dla człowieka (human-readable). Zobaczysz tam ścieżkę montowania oraz rozmiar dysku.

Zachowaj trwałe ustawienia

Stałe montowanie partycji w Linuxie odbywa się przez wpis w pliku /etc/fstab. To tam system “sprawdza”, co i gdzie ma być podłączone przy każdym rozruchu. Nieprawidłowy wpis może sprawić, że system przestanie się uruchamiać, dlatego zachowaj ostrożność.

1. Otwórz plik:

   sudo nano /etc/fstab

2. Dodaj nowy wiersz opisujący twoją partycję. Przykład dla ext4:

   /dev/sdb1   /mnt/nowa_partycja   ext4   defaults   0   2

3. Zapisz zmiany i wyjdź z edytora.

Każda kolumna w tym wierszu ma konkretne znaczenie:

• /dev/sdb1 – urządzenie, które montujesz.
• /mnt/nowa_partycja – punkt montowania w systemie plików.
• ext4 – typ systemu plików.
• defaults – domyślne opcje montowania (zazwyczaj wystarczające).
• 0 – określa, czy ma być wykonywana kopia zapasowa przy użyciu polecenia dump. Zwykle ustawia się 0 (brak dump).
• 2 – kolejność sprawdzania podczas uruchamiania systemu (fsck). Partycja root (/) ma zwykle 1, kolejne – 2.

Gdy już dodasz wpis do /etc/fstab, możesz sprawdzić poprawność wykonania, wpisując:

sudo mount -a

Jeżeli wszystko przebiegnie pomyślnie, nie zobaczysz błędów, a partycja będzie zamontowana od razu. Przy kolejnym starcie komputera system spróbuje zamontować ją w tym samym miejscu.

W praktyce to oznacza, że bez względu na to, ile razy zrestartujesz serwer, twoja nowa partycja zawsze będzie gotowa. Jest to szczególnie ważne w sytuacjach, gdy zależy ci na stałym dostępie do danych bądź usług działających w oparciu o pliki znajdujące się na nowej partycji.

Zwróć uwagę, że nie zawsze będziesz montować partycję na ścieżce /mnt/nowa_partycja. Jeśli chcesz zachować przejrzystą strukturę, możesz stworzyć katalog w /home, /data czy /srv, zależnie od przeznaczenia. Najważniejsze, byś konsekwentnie pamiętał, gdzie umieszczasz swoje dane.

Rozwiązywanie typowych problemów

Mimo że fdisk i cały proces dzielenia dysku na partycje są dość przewidywalne, zdarzają się sytuacje, w których możesz napotkać trudności. Poniżej kilka najpopularniejszych problemów oraz przykładowe ścieżki naprawy.

1. Błąd “partition table invalid”

• Przyczyna: uszkodzona lub niepoprawnie sformatowana tabela partycji.
• Rozwiązanie: spróbuj ponownie uruchomić fdisk i zapisać poprawne zmiany. Jeśli problem się powtarza, rozważ wyczyszczenie całego dysku np. poleceniem wipefs przed ponownym tworzeniem partycji.

1. System nie widzi nowej partycji po restarcie

• Przyczyna: brak wpisu w /etc/fstab lub niepoprawny wpis.
• Rozwiązanie: sprawdź konfigurację w pliku /etc/fstab. Upewnij się, że wskazujesz właściwe urządzenie i właściwy punkt montowania.

1. Komunikat “wrong fs type, bad option, bad superblock”

• Przyczyna: najczęściej błąd w systemie plików albo zły typ wprowadzonego systemu plików podczas montowania.
• Rozwiązanie: upewnij się, że partycja jest sformatowana dokładnie w tym typie, który podałeś w /etc/fstab. W razie potrzeby sformatuj partycję na nowo.

1. Brak miejsca na utworzenie nowej partycji

• Przyczyna: wszystkie obszary dysku zostały już przydzielone istniejącym partycjom, brak wolnego sektora.
• Rozwiązanie: usuń lub zmniejsz istniejącą partycję (uwaga na dane!) albo dodaj nowy dysk, jeśli to możliwe.

1. System nie bootuje po edycji /etc/fstab

• Przyczyna: niepoprawny wpis, np. literówka w nazwie urządzenia, brak odpowiedniej opcji.
• Rozwiązanie: spróbuj naprawić wpis z poziomu trybu ratunkowego (Live CD), montując czasowo swój / i edytując /etc/fstab.

Dobra wiadomość: zdecydowana większość użytkowników przy prostym scenariuszu (tworzenie jednej lub dwóch nowych partycji) nie napotyka poważnych trudności. Jeśli jednak coś pójdzie nie tak, nie panikuj. Wiele problemów wynika z drobnych błędów literówek bądź braku zrozumienia wyjściowych komunikatów. Uważne przejrzenie logów z dmesg czy analiza zawartości /var/log także mogą pomóc w docieraniu do przyczyny.

Podsumowanie i następny krok

Gratulacje, właśnie poznałeś fundamenty zarządzania partycjami w Linuxie za pomocą fdisk – od przygotowania dysku, przez tworzenie i formatowanie, aż po trwałe montowanie w systemie. Nawet jeśli początkowo “tekstowy” charakter tego narzędzia może przerażać, to w praktyce okazuje się on jednym z najprostszych sposobów na pełną kontrolę nad strukturalnym rozkładem twoich danych.

Kluczowe kroki, które warto zapamiętać:

1. Zweryfikuj, jaki dysk jest gotowy do podziału i jak nazywają się istniejące partycje (polecenie fdisk -l lub lsblk).
2. Uruchom fdisk na konkretnym urządzeniu i utwórz czy usuń partycje według potrzeb.
3. Zapisz zmiany (klawisz w w fdisk), a następnie sformatuj nową partycję poleceniem mkfs.
4. Montuj partycję najpierw tymczasowo, aby sprawdzić, czy wszystko działa.
5. Dodaj wpis do /etc/fstab, żeby system sam ją podpinał przy starcie.

Dobra wiadomość: jeśli chcesz pójść o krok dalej, istnieją zaawansowane technologie takie jak LVM (Logical Volume Manager), które pozwalają dynamicznie zwiększać i zmniejszać wolumeny, czy też RAID dla zapewnienia wyższej niezawodności. Możesz także poznawać nowe systemy plików, np. Btrfs z funkcją migawek, co daje możliwość szybkich kopii stanu dysku.

Na koniec zachęcamy, byś w wolnym momencie poeksperymentował z niewielką, testową partycją albo nawet z wirtualnym dyskiem w środowisku testowym. Ten przyjazny trening pozwoli ci zobaczyć w praktyce, ile dobrego daje przemyślane tworzenie partycji i jak wielkim atutem fdisk może być w codziennej pracy z Linuxem. Wystarczy jedynie odrobina ostrożności i konsekwencji, a poczujesz się jak w domu, mając swoje partycje pod pełną kontrolą.

Powodzenia w kolejnym kroku twojej linuksowej przygody! Dzięki lepszemu zarządzaniu dyskami zyskasz nie tylko porządek i bezpieczeństwo, ale też większą swobodę w wykorzystywaniu twardego dysku do różnorodnych projektów i eksperymentów. Praktyka czyni mistrza, a fdisk naprawdę nie jest tak groźny, na jakiego wygląda. Masz to!